พัฒนากรยุคใหม่ที่อำเภออยากได้

พัฒนากร คือ บุคลากรของกรมการพัฒนาชุมชน ที่ทำงานในพื้นที่หมู่บ้าน/ตำบล สังกัดสำนักงานพัฒนาชุมชนอำเภอ สำหรับชื่อตำแหน่งที่ผ่านมา ก็จะเป็น เจ้าหน้าที่พัฒนาชุมชน ระดับ ๑, ๒, ๓ เจ้าพนักงานพัฒนาชุมชน ระดับ ๒, ๓, ๔ นักพัฒนาชุมชน ระดับ ๓, ๔, ๕ แต่ปัจจุบันมีแต่ตำแหน่ง เจ้าพนักงานพัฒนาชุมชน ระดับปฏิบัติงาน, ชำนาญงาน และ นักวิชาการพัฒนาชุมชน ระดับปฏิบัติการ, ชำนาญการ

พัฒนากร คือ ผู้ที่ทำงานกับชุมชนเพื่อการพัฒนาชุมชน งานพัฒนาชุมชน ก็คือ ผลการปฏิบัติงานของพัฒนากร หากเปรียบเทียบกับทหาร พัฒนากร คือ ทหารราบ/เหล่ารบ อยู่ในสนามรบ ทหารอื่น ๆ คือ ทหารกองหนุน ที่จะสนับสนุนให้การปฏิบัติหน้าที่ของทหารราบได้อย่างมีประสิทธิภาพและประสิทธิผล ถ้าเป็นการเรียกตามสายงานปฏิบัติการ พัฒนากร คือ Line ส่วนตำแหน่งอื่น ๆ คือ Staff ในอดีตพัฒนากร ปฏิบัติหน้าที่หลายด้าน เรามีงานในพื้นที่มากมาย เพราะยังไม่มีหน่วยงานอื่นที่อยู่ในพื้นที่ มีเจ้าหน้าที่ USOM (United States Operations Mission) จากสหรัฐอเมริกา ทำงานร่วมกับพัฒนากรในบางพื้นที่ ต่อมางานในพื้นที่ได้ถูกถ่ายโอนให้กับหน่วยงานที่ทำหน้าที่หรือรับผิดชอบเฉพาะทาง เช่น งานโครงสร้างพื้นฐาน งานอนามัย งานเกษตร งานปศุสัตว์ งานพัฒนาเด็ก เยาวชน สตรี ฯลฯ เป็นต้น ยุคสมัยได้เปลี่ยนไป พัฒนากร ต้องมาทำภารกิจใหม่ ตามที่กรมการพัฒนาชุมชนกำหนดและจังหวัด/อำเภอมอบหมาย ซึ่งบางภารกิจก็ถูกลิดรอนไป

กรมการพัฒนาชุมชน กระทรวงมหาดไทย จัดตั้งขึ้นเมื่อวันที่ ๑ ตุลาคม พ.ศ.๒๕๐๕ ตามพระราชบัญญัติปรับปรุงกระทรวง ทบวง กรม ฉบับที่ ๑๑ พ.ศ. ๒๕๐๕ กรมมหาดไทยถูกแยกออกเป็น ๒ ส่วน คือ กรมการปกครองและกรมการพัฒนาชุมชน และมีกรมประชาสงเคราะห์ ซึ่งเป็นกรมที่เก่าแก่อีกกรมหนึ่ง ต่อมาเป็นกระทรวงพัฒนาสังคมและความมั่นคงของมนุษย์ เพราะฉะนั้น จากโครงสร้างของกระทรวงมหาดไทยในขณะนั้น ก็อธิบายได้ว่า ภารกิจงานในพื้นที่ก็จะมี ๓ รูปแบบ คือ

๑. แบบปกครอง

๒. แบบพัฒนาชุมชน

๓. แบบประชาสงเคราะห์

ซึ่งทั้ง ๓ รูปแบบ มีศาสตร์ให้ศึกษาเล่าเรียนตั้งแต่อนุปริญญาจนถึงปริญญาเอก

ภารกิจงานของพัฒนากร คือ การทำงานแบบพัฒนาชุมชน แต่เรามักจะสับสนกับอีก ๒ แบบ และมักทำหน้าที่ที่ไม่ใช่แบบพัฒนาชุมชนมากกว่า เพราะ ง่ายกว่า สะดวกกว่า เห็นผลเร็วกว่า และผลลัพธ์สุดท้าย คือ เราจะรู้สึกเหน็ดเหนื่อยและไม่เห็นชุมชนพึ่งตนเองและมีส่วนร่วมในกิจการนั้น ๆ งานที่เราทำกลายเป็นงานแบบสั่งการให้ประชาชนทำ และใช้วิธีหยิบยื่นให้แบบประชาสงเคราะห์ เพราะรีบเร่งให้เสร็จตามเงื่อนไขเวลาที่กำหนด ขาดการมีส่วนร่วมในการศึกษาชุมชน การออกแบบและวิเคราะห์งาน รวมทั้งประเมินผลงานร่วมกับชุมชน และชุมชนเองไม่ได้ขับเคลื่อนงานเพื่อการพัฒนา (Community-driven Development) เองมาตั้งแต่ตน งานพัฒนาทุกอย่างที่สำเร็จจะต้องมีความยั่งยืน การที่จะเห็นว่ายั่งยืนหรือไม่ ดูที่กิจกรรมที่ดำเนินการมีการพัฒนาจนเป็นระบบ[๑]หรือเปล่า หากเป็นระบบเมื่อไร ความยั่งยืนก็จะเกิด[๒]

การทำงานแบบพัฒนาชุมชน เป็นการทำงานที่เป็น Non-directive Approach เป็นการปฏิบัติงานที่ประชาชนไม่รู้สึกว่าเขาถูกสั่งการ ให้โอกาสและสนับสนุนเขาได้ช่วยเหลือตนเอง (Self-help) รวมทั้งเน้นการส่วนร่วมของประชาชนหรือผู้มีส่วนได้ส่วนเสีย (stakeholder) ในกิจกรรมของชุมชนต่าง ๆ (People participation) ไม่ว่า จะมีส่วนร่วมในการคิด วางแผน ปฏิบัติ ประเมินผล รับผลประโยชน์ และเข้ามามีหุ้นส่วนในกิจการนั้น ๆ (Collaborative Partnership) โดยในแต่ละลักษณะก็จะมีเทคนิควิธีย่อย ๆ หรือผสมผสานกันในการทำงานมากมาย ปัจจุบันมีหลายหน่วยงานที่พูดถึงการทำงานแบบมีส่วนร่วม และให้ประชาชนพึ่งตนเอง ช่วยเหลือตนเอง แต่ก็ไม่ใช่การพัฒนาชุมชน เพราะเป็นส่วนหนึ่งของกระบวนการพัฒนาชุมชน ซึ่งจะต้องมีทั้ง ๔ ลักษณะ ที่ถือว่าเป็น means และ ends ของการพัฒนาชุมชน ซึ่งปัจจุบันงานพัฒนาชุมชนของประเทศไทย จะเป็นงานที่เกี่ยวข้องกับเศรษฐกิจสังคม (Socio-economy) ตามหลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงไปแล้ว

เมื่อสถานการณ์เปลี่ยน การทำงานพัฒนาชุมชนก็เปลี่ยนแปลงไปด้วย โดยจำเป็นต้องใช้เทคนิควิธีหรือเทคโนโลยีแบบใหม่กับลักษณะการทำงานแบบเดิม ๆ และภารกิจหน้าที่ที่ถูกกำหนดไว้ ตามสภาพการเปลี่ยนของชุมชนหรือสังคม[๓]ซึ่งจะเปลี่ยนไปตามยุคสมัยของเทคโนโลยี[๔] และตามสถานการณ์ร่วมสมัยกับงานพัฒนาชุมชนของประเทศที่มีปัญหาเชิงโครงสร้างการบริหารงานภาครัฐในพื้นที่ระดับอำเภอ

เพราะฉะนั้น พัฒนากรยุคใหม่ ต้องมีความรู้และ/หรือพร้อมที่จะเรียนรู้ (Knowledge)[๕] งานในหน้าที่ของตนเองและความรู้อื่น ๆ ที่จำเป็น เป็นผู้มีความเข้าใจ (Understanding) ในภารกิจหน้าที่ที่ได้รับมอบหมาย สามารถวิเคราะห์สังเคราะห์งาน ชุมชนและสังคม ให้ออกมาในรูปแบบการพัฒนาชุมชนได้ มีความเข้าใจเพื่อนร่วมงาน ผู้บังคับบัญชาทุกระดับ รวมทั้งต้องมีทักษะ (Skill) ในการทำงานพัฒนาชุมชนและการใช้เครื่องมืออุปกรณ์หรือเทคโนโลยีช่วยในการทำงาน ซึ่งสามารถเรียนรู้ทั้งในระยะสั้นและระยะยาวจากผู้อื่น จากการค้นคว้า ตำรับตำรา E-learning การฝึกอบรม การศึกษาต่อ หรือเรียนรู้จากพื้นที่จริง จากการฝึกปฏิบัติ และสะสมเป็นประสบการณ์ของตนเอง อาทิเช่น

๑. การเป็นวิทยากรบรรยายและวิทยากรกระบวนการ[๖]

๒. การพูดในที่สาธารณะ การเป็นพิธีกร การพูดในโอกาสต่าง ๆ

๓. การจัดเวทีประชาคม การจัดประชุม (เป็นประธาน/เลขานุการในที่ประชุม)

๔. การจดบันทึก การจับประเด็น ในที่ประชุมหรือจากเวทีประชาคม

๕. การขับรถมอเตอร์ไซค์/รถยนต์ เพราะต้องเข้าพื้นที่ มิฉะนั้น จะเป็นภาระคนอื่นและไม่อิสระ

๖. การใช้คอมพิวเตอร์และโปรแกรมที่จำเป็นต่าง ๆ รวมทั้งการพิมพ์ดีด โดยเฉพาะพิมพ์ดีดสัมผัส

๗. การวิเคราะห์สังเคราะห์งานและชุมชน หรือวิธีคิดกระบวนระบบ (Systems thinking)[๗]ได้

๘. สามารถใช้ Social media, Tablet/Smart phone ในการสื่อสาร[๘]และใช้เครื่องมือเหล่านี้ให้เป็นประโยชน์กับงาน

๙. สามารถใช้ Blog และ/หรือเว็บไซต์ของอำเภอในการจัดเก็บ รายงานและประชาสัมพันธ์ข้อมูลต่าง ๆ

๑๐. การทำงานสารบัญ/ธุรการ งานการเงิน งานพัสดุ

๑๑. การวางแผน และการจัดทำแผน แผนงาน/โครงการ งบประมาณ

ซึ่งทั้งหมดที่กล่าวถึง สามารถฝึกได้ แต่ของให้มีทัศนคติเชิงบวก (Positive Attitude) ไม่เป็นคนปฏิเสธงาน งานที่ทำถือว่าได้ทั้งงาน ได้ทั้งการเรียนรู้และประสบการณ์ชีวิต ใฝ่รู้ มีจิตอาสาที่จะเห็นตนเอง ครอบครัว ชุมชน สังคม ประเทศชาติ ได้รับการพัฒนาอย่างเป็นระบบ รวมทั้ง มีความซื่อสัตย์สุจริต ไม่ละทิ้งงาน ประสานงานและทำงานร่วมกับหน่วยงานหรือคนอื่น ๆ เป็นที่ปรึกษาให้กับประชาชนได้ มีสัมมาคารวะ อยู่ในทำนองคลองธรรม สามารถทำงานเดียวและทำงานเป็นทีมได้ ปรับตัวได้เร็ว เก็บความรู้สึกได้เก่ง รู้จักแก้ปัญหาเฉพาะหน้า ไม่เครียดและโยนความผิดให้คนอื่นหรือโทษฟ้าดิน แค่นี้ ก็ทำงานได้อย่างมีความสุขแล้ว

โดยสรุป

พัฒนากรยุคใหม่ สามารถประยุกต์ใช้ความทันสมัยของเทคโนโลยีกับการพัฒนาชุมชน มีจิตอาสา ประพฤติปฏิบัติตนเข้ากับคนอื่นได้ สามารถครองตน ครองคน ครองงาน และต้องมี KUSA (Knowledge, Understanding, Skill, และ Attitude)

---

[๑] ระบบ คือ กลไกที่ประกอบด้วย Input Process Output และสามารถ run ได้ด้วยตนเอง หลังจาก Startup

[๒] กิจกรรม (Activity) คือ ระบบ (System) = การพัฒนาที่ยั่งยืน (Sustainable Development)

[๓] Savagery (ยุคล่าสัตว์ เร่ร่อน ป่าเถื่อน), Barbarous (ยุคเพาะปลูก เลี้ยงสัตว์), Civilization (ยุคศิวิไลซ์), and ubiquitous (ยุคไร้พรหมแดน)

[๔] ยุคหิน (Stone Age), ยุคเหล็กหรือยุคโลหะ (Iron Age) ,ยุคสารสนเทศ (Information Age), ยุคเครือช่าย (Network)

[๕] The UNESCO's Four (4) Pillars of Learning: learning to live together, learning to be, learning to do, learning to know, 

[๖] งานพัฒนาชุมชน งานตามภารกิจกรมฯ งานที่ได้รับมอบหมาย รวมทั้งหลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง

[๗] วิเคราะห์ด้วยปรากฎการณ์ภูเขาน้ำแข็ง คือ สิ่งที่เห็นเหนือน้ำนั่นเล็กกว่า ฐานภูเขาน้ำแข็งที่อยู่ใต้น้ำ เปรียบได้กับปรากฎการณ์ทางสังคม/ชุมชนที่เห็นเป็นเพียงเสี้ยวหนึ่งจากสาเหตุ ปัจจัยและเงื่อนไขที่มองไม่เห็นที่ใหญ่กว่า นั่นคือ แบบแผนทางพฤติกรรม (Human Behavior) โครงสร้างทางสังคม (Social Structure) และระบบคิด (Mental Model, Mindset)
[๘] หากทำงานจังหวัดชายแดน ถ้ามีความสามารถใช้ภาษาอังกฤษและภาษาถิ่นก็จะเป็นการดีมาก เป็นการรองรับประชาคมอาเซียน